Co oznacza i z czym się nam kojarzy Rodzinna Piecza Zastępcza? Ten temat pomógł nam zgłębić Zespół Rodzinnej Pieczy Zastępczej działający w strukturach PCPR w Końskich. Rozmowę przeprowadziliśmy z dyrektor PCPR w Końskich – Panią Urszulą Przygodzką oraz kierownikiem Zespołu Rodzinnej Pieczy Zastępczej w Końskich - Panią Izabelą Kaliś. Mówiąc w dużym uproszczeniu, Rodzinna Piecza Zastępcza jest sprawowana w przypadku niemożności zapewnienia dziecku opieki i wychowania przez rodziców biologicznych.
Takie rozwiązanie ma być przejściową formą opieki nad dzieckiem, a samo umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu i po uzyskaniu zgody rodziców zastępczych.
Dzieci kierowane są do pieczy zastępczej. To znaczy?
W przypadku rodzinnej pieczy zastępczej dzieci najczęściej kierowane są do rodzin spokrewnionych, które tworzą rodzeństwo i dziadkowie. Według znowelizowanej ustawy wujostwo jest już niezawodową rodziną zastępczą. Dzieci, które nie mogą być umieszczane w spokrewnionych rodzinach zastępczych, czy u osób najbliższych z wielu przyczyn, kierowane są do zawodowych rodzin zastępczych.
Jakbyśmy nie patrzyli na tego typu sytuacje, to umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej wiąże się z dość intensywnymi przeżyciami i traumą?
Rzadko zdarza się, żeby dzieci były zabierane ze swojego środowiska naturalnego w sposób gwałtowny, nagły, choć oczywiście zdarzają się takie sytuacje. Najczęściej jest jednak tak, że dzieci są od dłuższego czasu u osób bliskich, które sprawują nad nimi opiekę. Wiadomo, że powyższe sytuacje przeważnie wiążą się niestety, z większą lub mniejszą traumą, szczególnie u małego dziecka.
Jak osoby nie związane z problematyką, powinny rozumieć terminy: rodzina zawodowa, niezawodowa?
Rodzinę zastępczą niezawodową mogą stworzyć dalsza rodzina dziecka, a więc np.: wujek z ciocią lub osoby zupełnie niespokrewnione. Przymiotnik rodzina „niezawodowa”, trzeba tu rozumieć w ten sposób, że żaden z rodziców zastępczych nie rezygnuje z własnej pracy, a co za tym idzie nie może pobierać wynagrodzenia z tytułu pełnienia funkcji rodziny zastępczej. Nie mniej jednak, takie rodziny mogą liczyć na wsparcie instytucjonalne.
Funkcję rodzica zastępczego mogą pełnić wyłącznie osoby, które spełniają wymogi formalne określone w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz ukończyły szkolenie dla niezawodowych rodzin zastępczych, organizowane przez PCPR w Końskich.
Rodzinę zawodową tworzą osoby niespokrewnione z dzieckiem, które z tego tytułu otrzymują wynagrodzenie. W tej kategorii rodzin wyróżniamy: rodziny zawodowe, rodziny zawodowe pełniące funkcję pogotowia rodzinnego oraz rodziny zawodowe specjalistyczne. W rodzinach zastępczych pełniących funkcję pogotowia rodzinnego dzieci mogą być umieszczane w trybie interwencyjnym, np. w przypadku przemocy w rodzinie. W takiej rodzinie dzieci mogą przebywać maksymalnie 4 miesiące. Obowiązujące regulacje prawne przewidują kierowanie takich dzieci już do rodzin zastępczych niezawodowych, rodzinnych domów dziecka, czy nawet adopcji, lecz w tym przypadku bezwzględnie musi być uregulowana sytuacja prawna dziecka. Z kolei w rodzinach zawodowych specjalistycznych umieszczane są dzieci wymagające specjalistycznego wsparcia, tj. dzieci niepełnosprawne, małoletni z trudnościami emocjonalnymi a także nieletnie matki.
Z pośród wymienionych form pieczy zastępczej, rodzina zastępcza spokrewniona jest najbardziej optymalną formą pod względem spełniania odpowiednich warunków do rozwoju i wychowania małoletniego dziecka. Zdarza się jednak, że umieszczenie dziecka w rodzinie spokrewnionej jest niemożliwe. Wówczas można zabezpieczyć małoletniego w rodzinie zastępczej zawodowej, bądź niezawodowej lub w ostateczności w instytucjonalnej pieczy zastępczej.
Odległość placówki, w której można umieścić dziecko w sytuacji kryzysowej ma znaczenie?
Ma i to wręcz ogromne. Zaplecze lokalowe, to problem wielu samorządów, stanowi szczególne wyzwanie, któremu wcale nie jest tak łatwo sprostać. Często, nawet z odległych powiatów zdarzają się zapytania, dotyczące możliwości umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej na terenie naszego powiatu. W miarę możliwości staramy sobie wzajemnie pomagać, ale to coraz trudniejsze. Dla dziecka ma to jednak bardzo wielkie znaczenie, czy to jest bliżej, czy dalej, od miejsca zamieszkania.
Co dzieje się z podopiecznymi którzy osiągają pełnoletność?
Na pewno nie są pozostawieni sami sobie. Tacy podopieczni znajdujący się na terenie naszego powiatu często np. studiują, następnie objęci są wsparciem jako osoby usamodzielniane, zakładając własne gospodarstwa domowe lub za zgodą rodziny zastępczej: dziadków czy wujostwa, mogą mieszkać z nimi dalej. Osoby usamodzielnianie mogą również liczyć na naszą pomoc w poszukiwaniu pracy i jeśli wyrażają taką chęć, mieć możliwość ukończenia określonych kursów. Jako pracownicy staramy się jak najwięcej im pomagać i to w zasadzie w każdej trudnej sytuacji, z jaką się spotykają w swoim życiu codziennym, to wręcz nasza misja. W większości przypadków wchodzenie w etap dorosłości wychodzi wychowankom dość dobrze, ale gdy tylko trzeba coś pomóc, podpowiedzieć, jechać do sklepu, czy załatwić dobrego fachowca, zawsze jesteśmy gotowi i w pełni otwarci na udzielenie takiego wsparcia.
Jak często władza rodzicielska jest przywracana?
Zdarzają się takie sytuacje, ale nie są to liczne przypadki, to pojedyncze sytuacje w ciągu roku. Przywrócenie władzy rodzicielskiej, jest możliwe dzięki pracy zespołowej, ale w szczególnym stopniu samych rodziców naturalnych, a następnie wsparcia asystentów i pracowników pomocy społecznej. Ale tak jak wspomniałam, tu musi być szczególna troska o zmianę tej sytuacji ze strony rodziców, bo to oni muszą podjąć wiele działań, które pozwolą na przekonanie sądu, że dziecko może wrócić z powrotem do nich. Działania instytucji, którą kieruję zawsze zmierzają do długoterminowej stabilizacji, tu nie ma „utartych i wydeptanych szlaków”.
Czy tylko małżeństwa mogą zostać rodzinami zastępczymi?
Nie, takie wyzwanie może podjąć również osoba samotna, oczywiście jeśli spełnia wymogi formalne, zawarte w ustawie o wspieraniu rodziny zastępczej. Na terenie naszego powiatu funkcjonują rodziny zastępcze, które tworzą małżeństwa, jak i osoby samotne.
Przychodzi osoba do Państwa instytucji i pada następujące pytanie. Jestem w związku małżeńskim i wspólnie ze współmałżonką chcielibyśmy zostać rodziną zastępczą, co musimy zrobić?
Oczywiście nie wystarczy tylko chcieć, trzeba przejść odpowiednie szkolenie, które pozwoliłoby uzyskać potrzebne kwalifikacje. Przed podjęciem takiego szkolenia, osoby zainteresowane, kierowane są do psychologa, a także pedagoga, którzy sporządzają opinie. Samo szkolenie trwa 12 tygodni i prowadzone jest w formie warsztatowej. Po każdym spotkaniu szkoleniowym kandydaci wypełniają tzw. „Księgi Życia” oraz zaopatrywani są w fachową literaturę.
Wydaje się, że praca z dziećmi, które na swej drodze życiowej napotykają tak poważne wyzwania wychowawcze, do łatwych nie należy, chyba się nie mylę?
Tak, to prawda, to nie są łatwe sytuacje, ale robimy wszystko co w naszej mocy, by nasi podopieczni mogli poczuć się bezpiecznie. Jestem przekonana, że z całą pewnością warto. Nasza praca ma być odpowiedzią na trudne sytuacje i tak właśnie jest. Również doświadczenie, jakie nabywamy z roku na rok, pozwala nam na odkrycie siebie na nowo, naszych wewnętrznych potencjałów, a konsekwencja w działaniu bardzo często utwierdza nas, że po raz kolejny sprostaliśmy wyzwaniu. W naszej pracy nie chodzi nam o trofea, ale dostrzeżenie, jak ogromne są to emocje, z którymi przychodzi się nam zmierzyć. Największą satysfakcję sprawia nam uśmiech dziecka.
Trzeba nam wiedzieć, że Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Końskich zgodnie z artykułem 112 Ustawy z dnia 12.03.2004 roku (Dz. U. z 2020 r., poz. 1876) jest jednostką powiatu, która jako jedyna realizuje zadania powiatu w zakresie pomocy społecznej i jako jedyna zajmuje się działaniami związanymi z pieczą zastępczą. Od początku swej działalności, tj. od 2000 roku ma w swoich zadaniach wsparcie rodzin zastępczych. W związku z wejściem ustawy z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodzin i systemie pieczy zastępczej, Starosta Konecki powierzył Powiatowemu Centrum Pomocy Rodzinie w Końskich obowiązki Organizatora Rodzinnej Pieczy Zastępczej. Od momentu wejścia w życie ww. ustawy, czyli od 1 stycznia 2012 r. PCPR przejęło funkcje i zadania z niej wynikające. W uzupełnieniu powyższych informacji dodam, że w Zespole Rodzinnej Pieczy Zastępczej przy PCPR w Końskich pracuje 5 koordynatorów, którzy mają pod swoją opieką: 43 rodziny spokrewnione, 18 rodzin niezawodowych i 2 rodziny zawodowe (stan na 27.11.2020 r.).
Z rozmowy przeprowadzonej z dyrektorem PCPR w Końskich oraz kierownikiem Zespołu Rodzinnej Pieczy Zastępczej wynika, że w 2021 roku w ramach realizowanego projektu „Zielone światło”, prowadzony jest nabór kandydatów na szkolenie programem PRIDE dla niezawodowych i zawodowych rodzin zastępczych.
Osoby zainteresowane udziałem w ww. szkoleniu proszone są o kontakt z pracownikami Zespołu Rodzinnej Pieczy Zastępczej pod nr. telefonu: 41 372 84 06 wew. 106.
Rozmowę przeprowadził: Paweł Kubiak